วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

สมเด็ จพระศรี พั ชริ นทราบรมราชิ นี นาถ : ผู้น� ำสตรี แห่งสยามสมั ยปฏิ รูป 38 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 3 Jul-Sep 2015 ในรัชกาลที่ ๖ ขณะที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวขึ้นครองราชย์นั้น ยังไม่มี พระอัครมเหสีผู้จะทรงด� ำรงพระฐานะประมุขฝ่ายในตามราชประเพณี จึงทรงถวายต� ำแหน่งประมุขฝ่ายใน แก่สมเด็จพระบรมราชชนนีโดยนัย ประกอบกับราชส� ำนักที่พระบรมมหาราชวังค่อย ๆ ลดบทบาทลง เพราะพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวไม่ได้เสด็จประทับที่ “วังหลวง” เป็นประจ� ำ นอกจากนี้ ยังมีราชส� ำนักฝ่ายในที่สวนสุนันทาซึ่งเป็นที่ประทับของพระบรมวงศ์ฝ่ายในของรัชกาลก่อน และราชส� ำนัก ที่พระราชวังพญาไทซึ่งเป็นที่ประทับของสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระมารดา ด้วยเหตุนี้ สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถจึงทรงประกอบพระราชกรณียกิจส� ำคัญในการจรรโลงบทบาท ของราชส� ำนักฝ่ายในในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวจนกระทั่งเสด็จสวรรคต ๒๒ “เมียและแม่ในฐานะแม่เรือนผู้รอบรู้” สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถทรงเป็น “แม่เรือน” ผู้มีความรอบรู้ในเรื่องต่าง ๆ ทั้งภายใน “บ้านเรือน” คือ พระบรมมหาราชวังที่ประทับ ซึ่งเป็นงานการเรือนตามแบบจารีตของกุลสตรีชั้นสูงและความรอบรู้ “งานบ้านงานเมือง” และ การต่างประเทศซึ่งล้วนสะท้อนถึงพระราชด� ำริริเริ่ม ทันสมัย พระราชวิสัยทัศน์ก้าวไกลในลักษณะ องค์ต้นแบบของ “ผู้น� ำสตรีแห่งสยามในสมัยปฏิรูปประเทศ” สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถทรงพระปรีชาสามารถอย่างยิ่งในงานหัตถศิลป์ต่าง  ๆ มาตั้งแต่ทรงพระเยาว์ ดังจะเห็นได้จากเรื่องการจัดฉลองพระองค์และเครื่องทรงอลงกรณ์ซึ่งมีความสน พระทัยเป็นพิเศษ ทรงผสมผสานศิลปะการแต่งกายแบบไทยกับศิลปะการแต่งกายแบบตะวันตกได้อย่าง งดงามลงตัว ท� ำให้เป็นที่ประจักษ์ว่าพระราชินีแห่งสยามทรงมีรสนิยมทางศิลปะอันงดงามสะท้อนภาพ “สตรีศิวิไลซ์” เพิ่มพระบารมีแห่งพระราชสวามีผู้เป็นพระมหากษัตริย์สยาม นับได้ว่าทรงเป็นผู้น� ำในการ เปลี่ยนแปลงการแต่งกายของสตรีในพระราชส� ำนักและสตรีชั้นสูงในเวลานั้น งานศิลปะที่ทรงสนพระทัยเป็นพิเศษคือ งานเย็บปักถักร้อยทุกชนิด มีทั้งการปักสะดึงกรึงไหม หัก ทองแล่ง ทองขวาง ๒๓ การประดิษฐ์จัดแต่งดอกไม้สดชนิดต่าง ๆ รวมถึงการพับจีบ อบร�่ ำ ปรุงเครื่องหอม และแกะสลักผลไม้ ตามที่นิยมในราชส� ำนักแต่โบราณ ทรงนิยมดัดแปลงการฝีมือให้ดูแปลกและงดงาม ดังที่สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมารพระองค์แรกของสยาม ได้ทรง บันทึกไว้ในจดหมายเหตุรายวัน แสดงถึงพระอัจฉริยภาพด้านศิลปะของ “เสด็จน้า” ไว้ ๒๒ พระราชประวัติสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ อ้างถึงใน “อุทุมพร”, สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พันปีหลวง , พิมพ์ครั้งที่ ๕, (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊ค, ๒๕๕๑), ๔๐๒ หน้า. ๒๓ ชัชพล ไชยพร, (๒๕๕๗), “น�้ ำพระราชหฤทัยสมเด็จพระศรีพัชรินทร”, สกุลไทย , ๖๐ (๓๑๓๑), ๒๙.