วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

สมเด็ จพระศรี พั ชริ นทราบรมราชิ นี นาถ : ผู้น� ำสตรี แห่งสยามสมั ยปฏิ รูป 32 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 3 Jul-Sep 2015 สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถทรงมีพระราชหฤทัยจงรักภักดีผูกพันมั่นคงในพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสมอมา ดังมีพระราชด� ำรัสว่า “...พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เปรียบดุจดวงชีวิตของเรา ที่ท่านทั้งหลายได้ช่วยกันพิทักษ์รักษาสนองพระเดชพระคุณในพระบาท สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวให้ทรงเป็นสุขส� ำราญตลอดทางกันดาร จนเสด็จกลับคืนพระนครฉะนี้ ก็เหมือนหนึ่ง ท่านทั้งหลายได้ช่วยป้องกันชีวิตของเราตลอดมา จึงขอบคุณท่านทั้งหลายเป็นอันมาก” ๑๔ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวคงทรงเห็นว่าสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถเป็น พระมเหสีผู้เปรียบเสมือน “เพื่อนคู่คิด” ของพระองค์ ผู้มีความจงรักภักดีและ “สุจริตธรรม” จึงโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เป็นผู้ส� ำเร็จราชการแผ่นดินแทนพระองค์ในคราวเสด็จประพาสยุโรปครั้งแรกใน พ.ศ.  ๒๔๔๐ ดังจะกล่าวต่อไปในประเด็นการบริหารราชการบ้านเมืองในฐานะผู้ส� ำเร็จราชการแผ่นดิน ทั้งนี้อาจพิจารณาได้ว่าพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงฝาก “เมืองไทย” แผ่นดิน ที่รักยิ่งของพระองค์กับผู้ที่ทรงไว้วางพระราชหฤทัยมากที่สุดในฐานะ “เมียเพื่อนคู่คิด” อันเป็นที่รักของ พระองค์เป็นรองก็แต่เพียงแผ่นดินสยามเท่านั้น ดังมีพระราชด� ำรัสเปรียบเทียบว่า ...ตัวฉันเองรู้สึกเสียเป็นนิจว่าเป็นสามีหรือผัวของเมืองไทยที่ได้อยู่กินด้วยกันมา ถึง ๓๐ ปี เป็นเมียเก่าก่อนแม่เล็กนานแต่เพียงอยู่ด้วยกัน ๒๐ ปีเศษ ยังคิดถึงกันเกือบตาย นี่เมียเก่าเมียแก่เมียที่เลี้ยงฉันมา จะไม่ให้ฉันคิดถึงยิ่งกว่าเมียใหม่อย่างไรได้ รองลงไปก็ แม่เล็กหรือจะเป็นกะใจไม่แน่ก็เท่ากันเท่านั้น... “แม่ในฐานะครูคนแรก” สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถเป็นพระมารดาของพระราชโอรส และพระราชธิดา ๑๔ พระองค์โดยเป็นพระราชโอรสถึง ๗ พระองค์ ซึ่งนับว่าเป็นหลักความมั่นคงให้แก่ ราชบัลลังก์และการสืบราชสันตติวงศ์จึงท� ำให้ทรงได้รับการยกพระอิสริยยศขึ้นเป็นสมเด็จพระอัครมเหสี ทรงควบคุมเลี้ยงดูพระราชโอรส พระราชธิดาที่มีชันษาไล่เลี่ยกันด้วยความเอาพระทัยใส่และสนิทเสน่หา อย่างยิ่ง กอปรด้วยพระอุตสาหะอดทน แม้จะมีพระพี่เลี้ยงนางนมประจ� ำอยู่ในฐานะที่ทรงด� ำรงต� ำแหน่ง “ลูกหลวง” ก็ตาม พระองค์ก็มิได้ทรงละเลยหน้าที่แห่งความเป็นพระมารดาเลย นอกจากทรงเป็นครูคนแรก ที่อบรมเลี้ยงดูพระราชโอรสพระราชธิดาด้วยพระองค์เองแล้ว ยังทรงห่วงใยในการศึกษาของพระราชโอรส ทุกพระองค์เป็นอย่างยิ่ง (พระราชธิดาทุกพระองค์สิ้นพระชนม์ขณะทรงพระเยาว์) ทรงมีพระราชประสงค์ ในการให้การศึกษาแก่พระราชโอรสอย่างดียิ่งเพื่อให้ทรงเจริญวัยเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่ดี มีความรับผิดชอบ ทั้งแก่พระองค์เอง และต่อชาติบ้านเมือง ดังที่ หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมชกล่าวว่า ๑๔ พระราชด� ำรัสของสมเด็จพระบรมราชินีนาถเมื่อพระราชทานเหรียญราชินี, อ้างถึงใน เรื่องเดียวกัน, หน้า ๓๒.