วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

สมเด็ จพระศรี พั ชริ นทราบรมราชิ นี นาถ : ผู้น� ำสตรี แห่งสยามสมั ยปฏิ รูป 28 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 3 Jul-Sep 2015 เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตใน พ.ศ.  ๒๔๕๓ และสมเด็จพระเจ้า ลูกยาเธอ เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร พระราชโอรสของทั้ง ๒ พระองค์ เสด็จขึ้นเถลิงถวัลย ราชสมบัติเป็นพระมหากษัตริย์ รัชกาลที่ ๖ ในพระบรมนามาภิไธยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงมีพระราชด� ำริว่า พระราชประเพณีได้เคยมีมาเมื่อสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ บรมราชาภิเษกใหม่ ได้ทรงสถาปนาพระราชอิสริยยศและเฉลิมพระปรมาภิไธยสมเด็จพระพันปีหลวงฉลอง พระเดชพระคุณเป็นปฐม เพื่อเป็นศุภมงคล พระองค์จึงมีพระบรมราชโองการประกาศเฉลิมพระปรมาภิไธย สมเด็จพระบรมราชชนนีว่า “สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี” (ธันวาคม พ.ศ.  ๒๔๕๓–๒๐ ตุลาคม พ.ศ.  ๒๔๖๒) หลังจากที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ ทรงมีความวิปโยคอย่างแสนสาหัสก่อให้เกิดความทุกข์ระทมกระทบกระเทือนพระราช หฤทัยจนถึงทรงพระประชวรและไม่ทรงสามารถเสด็จออกปฏิบัติพระราชกรณียกิจได้มากนัก พระองค์ ประทับอยู่แต่ที่พระต� ำหนักพระราชวังพญาไท ทรงพระประชวรเรื้อรัง มีอาการไข้ รวมทั้งมีอาการพิษขึ้น ในพระอันตะ (ล� ำไส้ใหญ่) นายแพทย์สมิธ นายแพทย์ประจ� ำพระองค์ระบุว่าเป็นเพราะพระยกนะ (ไต) วาย หรือพระยกนะเสีย จึงเสด็จสวรรคตเมื่อวันจันทร์ที่ ๒๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๒ พระชนมายุ ๕๕ พรรษา มีบันทึกว่าสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงศ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ ได้ทรง อยู่ดูแลพระมารดาทั้งคืนจนรุ่งเช้า ๕ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชด� ำเนินพร้อม ด้วยพระบรมวงศานุวงศ์สรงน�้ ำพระบรมศพ และโปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญพระโกศพระบรมศพประกอบ พระลองทองใหญ่ขึ้นประดิษฐานไว้ ณ พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท มุขตะวันตก ภายในพระบรมมหาราชวัง เพื่อทรงบ� ำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศถวายสนองพระเดชพระคุณสมเด็จพระบรมราชชนนี ต่อมา วันที่ ๒๔ พฤษภาคม พ.ศ.  ๒๔๖๓ โปรดเกล้าฯ ให้มีการพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ ณ เมรุมาศ ท้องสนามหลวง และได้อัญเชิญพระบรมราชสรีรางคารมาประดิษฐานภายในอนุสาวรีย์ “เสาวภา ประดิษฐาน” ณ วัดราชาธิราช ๖ หลังจากเสด็จสวรรคต พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เฉลิมพระปรมาภิไธยสมเด็จ พระบรมราชชนนีว่า “สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง” นับตั้งแต่ วันที่ ๒๐ ตุลาคม พ.ศ.  ๒๔๖๒ เป็นต้นไป ๗ ๕ วิบูล วิจิตรวาทการ. เล่าเรื่องเมืองสยามในแผ่นดินพระพุทธเจ้าหลวง , พิมพ์ครั้งที่ ๑, (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊คส์, ๒๕๔๖). ๖ ราชกิจจานุเบกษา , ประกาศพระอาการสวรรคตแห่งสมเด็จพระพันปีหลวง, เล่ม ๓๖, ๒๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๖๒, หน้า ๒๐๖๙. ๗ สารานุกรมไทย ฉบับกาญจนาภิเษกเฉลิมพระยศเจ้านาย .