วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

สมเด็ จพระศรี พั ชริ นทราบรมราชิ นี นาถ : ผู้น� ำสตรี แห่งสยามสมั ยปฏิ รูป 26 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 3 Jul-Sep 2015 ๒ พระราชประวัติสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พิมพ์แจกในงานพระบรมศพ พ.ศ. ๒๔๖๓ อ้างถึงใน “อุทุมพร”, สมเด็จพระศรีพัชริน ทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง , พิมพ์ครั้งที่ ๕, (กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์บุ๊ค, ๒๕๕๑), หน้า ๙. ๓ พระราชประวัติสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ, เพิ่งอ้าง. ...ปลายรัชกาลที่ ๔ นั้น ยังหาได้มีที่จะศึกษาเล่าเรียนได้ดีเสมอเหมือนอย่างทุกวันนี้ไม่ และบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายในซึ่งทรงช� ำนาญในการอักษร เคยเป็นที่ศึกษาเล่าเรียนของเจ้านาย ชั้นหลังนั้น ก็สิ้นพระชนม์ไปเสียหมดแล้ว สมเด็จพระบรมราชินีนาถจึงมีโอกาสที่จะทรงศึกษา เล่าเรียนได้น้อยนัก... ๒ ในการศึกษาตามจารีตประเพณีนั้น ปรากฏว่าสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถทรงมีฝีมือ เป็นที่ยอมรับโดยทั่วไป ทางด้านการประดิษฐ์ดอกไม้สด ทั้งในลักษณะร้อยเป็นตาข่ายส� ำหรับแขวนประดับ ประดา และร้อยเป็นมาลัยรูปทรงต่าง ๆ อย่างไรก็ดี “แต่หากว่าทรงมีพระวิริยอุตสาหะพระปัญญามากตั้งแต่ประสูติมาเดิมแล้วและ พระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงเมตตากรุณาใช้สอยติดตามเสด็จมาแต่ยังทรงพระเยาว์ ได้ทรงเห็น ทรงฟังพระกระแสรับสั่งและการงานในพระราชส� ำนักมาก อีกทั้งได้ทรงพระอุตสาหะหมั่นฟัง หมั่นถาม เล่าเรียน หมั่นเขียน หมั่นตริตรองตามวิสัยบัณฑิตยชาติ จึงได้ทรงทราบสรรพวิชาอันควรจะทราบได้ ถ้าแม้จะไม่ดีกว่า ก็เสมอเหมือนผู้ที่มีความรู้และศึกษาเล่าเรียนอย่างดีแล้วได้” ๓ เมื่อพระพี่นางพระองค์ใหญ่ คือพระองค์เจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ เจริญพระชันษาได้ ๑๘ พรรษา และพระพี่นางพระองค์รอง คือพระองค์เจ้าสว่างวัฒนา เจริญพระชันษาได้ ๑๖ พรรษา ตรงกับปีที่ ๑๐ ในรัชกาลที่ ๕ นั้น ทั้ง ๒ พระองค์ก็ได้ถวายตัวรับราชการเป็นพระภรรยาเจ้า จึงด� ำรงพระอิสริยยศเป็น พระนางเธอ พระองค์เจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ และพระนางเธอ พระองค์เจ้าสว่างวัฒนา ตามล� ำดับ ในระหว่าง นั้นพระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรีได้ทรงมีโอกาสรับใช้สอยใกล้ชิดพระยุคลบาท พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว อยู่บ่อย ๆ ได้ทรงทราบเรื่องราวนานาชาติ ทรงได้ยินได้ฟังพระกระแสรับสั่งในพระราชกิจจานุกิจ อันเกี่ยวกับการบ้านเมืองทั้งภายนอกภายในพระราชส� ำนัก ทรงเข้าพระทัยในวิธีการบริหารพระราชกิจ น้อยใหญ่ กระท� ำพระองค์สอดคล้องเป็นที่สบพระราชอัธยาศัยและเป็นที่โปรดปรานในพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบรมเชษฐาธิราชยิ่งขึ้น ดังนั้น เมื่อพระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี เจริญพระชันษา ๑๕ พรรษา ทรงผ่านพระราชพิธีโสกันต์ ก็ทรงได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าฯ ให้รับราชการเป็น บาทบริจาริกาในฐานะพระภรรยาเจ้าเช่นเดียวกับสมเด็จพระเชษฐภคินีทั้ง ๒ พระองค์ โดยมีพระอิสริยยศ เป็น พระนางเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี