วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

349 รองศาสตราจารย์สิ วลี ศิ ริ ไล วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๐ ฉบับที่ ๓ ก.ค.-ก.ย. ๒๕๕๘ ด้วยความจงใจ แต่กระท� ำลงไปเพราะความเขลาความไม่รู้ ด้วยเหตุนี้การใช้ปัญญา เหตุผลไตร่ตรอง เพื่อน� ำไปสู่การตัดสินใจกระท� ำในสิ่งที่ถูกต้องจึงเป็นสิ่งส� ำคัญ มิเช่นนั้นแล้วมนุษย์เราอาจตัดสินใจผิด ไปโดยหลายคนคิดว่าสิ่งที่ตนเลือกเป็นสิ่งที่ถูกต้อง ตามความคิดของโสกราตีสคุณธรรมกับความรู้เป็นสิ่งเดียวกัน ๘ คุณธรรมไม่ได้เป็นวิถี (mean) ที่น� ำ ไปสู่ชีวิตที่ดี ถ้าปราศจากความรู้ ตัวความรู้จะช่วยน� ำบุคคลให้ปฏิบัติสิ่งที่ถูกต้องจึงจะถือว่าเป็นผู้มีคุณธรรม โสกราตีสเปรียบเทียบเรื่องนี้กับความดีของสิ่งอื่น ๆ เช่น บ้านที่ดีจะต้องประกอบด้วยสัดส่วนที่เหมาะสม ขององค์ประกอบที่ดี เช่นเดียวกับมนุษย์ส่วนประกอบของร่างกายคือสุขภาพที่ดี ขณะที่ความยุติธรรม การรู้จักควบคุมตนเองเป็นส่วนประกอบของวิญญาณ ในผลงานนิพนธ์ของเพลโตชื่อ The Republic โสกราตีสสรุปเรื่องนี้ว่า ความดีของบุคคลหรือ มนุษย์ที่ดีจะต้องประกอบด้วยคุณลักษณะของบุคลิกภาพ ที่แสดงออกถึงความเป็นผู้มีเหตุผล ซึ่งเป็นธรรมชาติของมนุษย์ (rational being) และ ชีวิตที่ดีก็คือ ชีวิตที่มีคุณธรรม ไม่ใช่สิ่งอื่นใด ความคิดเรื่องนี้ของโสกราตีสปรากฏในผลงานนิพนธ์ของเพลโตเรื่อง Protagoras, Georgia’s และ Meno ซึ่งเชื่อกันว่าเป็นความคิดของโสกราตีสอย่างแท้จริงที่เพลโตบันทึกไว้ ในสังคมเอเธนส์ช่วงที่โสกราตีสมีชีวิตอยู่มีความเชื่อที่ส� ำคัญว่ าบุคคลแต่ละคนจะต้องมี คุณธรรมหลัก (cardinal virtues) ๔ ประการ ได้แก่ ปรีชาญาณ (wisdom) ความกล้าหาญ (courage) ความรู้ จักประมาณ (temperance) และความยุติธรรม (justice) จะช่ วยให้สามารถตัดสิน ความถูกผิด ความจริงได้อย่างถูกต้อง ซึ่งสอดคล้องกับความคิดของโสกราตีสตามที่กล่าวไว้คือคุณธรรม คือความรู้ หน้าที่ของมนุษย์ในสังคม โสกราตีสมีความเห็นว่าเอเธนส์เป็นสังคมที่บุคคลอาศัยอยู่ร่วมกันและเป็นสังคมทางจริยธรรม ในเวลาเดียวกัน ดังนั้น สุขภาวะของสังคมทั้งทางการเมืองและทางจริยธรรมย่อมขึ้นอยู่กับการปฏิบัติ ตามหลักจริยธรรมของบุคคลแต่ละคนในสังคม ซึ่งมีสาระส� ำคัญดังนี้ ความรับผิดชอบของแต่ละบุคคลต่อการกระท� ำของตน สิ่งส� ำคัญที่โสกราตีสย�้ ำคือ ธรรมชาติ ที่แท้จริงของมนุษย์ ได้แก่ การรู้จักใช้ปัญญาและเหตุผลตัดสินใจอย่างอิสระด้วยตนเองในการกระท� ำต่าง ๆ ดังนั้น โสกราตีสจึงให้ความส� ำคัญแก่การที่บุคคลแต่ละคนจะต้องส� ำรวจตนเอง รู้จักตนเอง รู้ข้อจ� ำกัดของ ตนเองและรู้ว่าตนเองมีความรู้ความสามารถในเรื่องอะไร ข้อความส� ำคัญของโสกราตีสที่กล่าวถึงเรื่องนี้ ๘ Ibid., p. 112