วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

25 ศาสตราจารย์กิ ตติ คุณ ดร.ปิยนาถ บุนนาค วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๐ ฉบับที่ ๓ ก.ค.-ก.ย. ๒๕๕๘ * เป็นพระปรมาภิไธยสุดท้ายหลังจากสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ เสด็จสวรรคต ในบทความนี้ผู้เขียนจะขอเขียนพระนามว่า สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ ตลอดบทความ. ๑ ปิยนาถ บุนนาค, “สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ : พระมารดาแห่งสยามประเทศ” ปาฐกถาเสาหลักของแผ่นดินชุด “๑๕๐ ปี พระราชสมภพสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ” วันศุกร์ที่ ๑๓ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๕๗ เวลา ๑๓.๐๐–๑๕.๐๐ น. ณ ห้อง ๑๐๕ อาคารมหาจุฬาลงกรณ์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. แผ่นดินตอนต้นรัชกาลที่ ๕ สู่สมัยแห่งการปฏิรูปประเทศในรัชกาลที่ ๕ หลังสมัยผู้ส� ำเร็จราชการแผ่นดิน และรัชกาลที่ ๖ ราชนารีองค์หนึ่งผู้ทรงพระปรีชาสามารถและทรงได้รับโอกาสให้แสดงพระปรีชาสามารถได้ ทรงก้าวสู่ความเป็นผู้น� ำสตรีแห่งสยามในสมัยปฏิรูปประเทศได้อย่างสง่างาม และยังทรงประกอบพระราช กรณียกิจที่เป็นคุณูปการแก่ชาวสยามทั้งปวงโดยเฉพาะการยกระดับการศึกษาและคุณภาพชีวิตของสตรี สยามให้ดีขึ้นจนเป็นรากฐานมาจนทุกวันนี้ ราชนารีพระองค์นี้คือ สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง * พระราชประวัติ ๑ สมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ เป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ กับเจ้าจอมมารดาเปี่ยม พระสนมเอก (ต่อมาในรัชกาลที่ ๖ ได้รับการสถาปนาขึ้น เป็นสมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา อันมีความหมายว่า เป็นพระมารดาของสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง) ประสูติในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันศุกร์ เดือนอ้าย แรมเจ็ดค�่ ำ ปีกุนเบญจศก จุลศักราช ๑๒๒๕ เป็นปีที่ ๑๓ ในรัชกาลที่ ๔ ตรงกับวันที่ ๑ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๐๖ สมเด็จพระบรมชนกนาถพระราชทานนามว่า พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี เป็น พระธิดาล� ำดับที่ ๕ ของเจ้าจอมมารดาเปี่ยม เป็นพระราชธิดาล� ำดับที่ ๖๖ ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้า เจ้าอยู่หัว และเป็นพระขนิษฐาต่างพระราชชนนีกับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อเจริญพระชนมพรรษาได้ทรงศึกษาตามประเพณีส� ำหรับราชนารีสมัยนั้น คือ เน้นงานการเรือน และงานฝีมือชั้นสูง ไม่เน้นการศึกษาอักขรวิธี ดังที่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทวะวงศ์วโรปการ พระเชษฐาร่วมพระมารดาได้ทรงกล่าวไว้ในหนังสือ พระราชประวัติสมเด็จพระศรีพัชรินทรา บรมราชินีนาถ ซึ่งพิมพ์แจกเมื่อคราวงานพระบรมศพ พ.ศ.  ๒๔๖๓ ความตอนหนึ่งว่า