วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

บ้านสามขา : บทเรี ยนความส� ำเร็ จของการพั ฒนาที่ ไม่ต้องอาศั ยทฤษฎี 252 The Journal of the Royal Society of Thailand Vol. 40 No. 3 Jul-Sep 2015 (๓) ปัญหาด้านสิ่งแวดล้อม ปัญหาสิ่งแวดล้อมที่ชุมชนบ้านสามขาประสบอยู่ถือว่าเป็นปัญหา พื้นฐาน กล่าวคือเป็นปัญหาที่เกิดเกี่ยวโยงกันระหว่างทรัพยากรดิน น�้ ำ และป่าไม้ อาชีพหลักที่ส� ำคัญของ ชาวบ้านคือ การท� ำไร่ท� ำนาซึ่งจ� ำเป็นต้องอาศัยน�้ ำ บ่อยครั้งที่ประชาชนในชุมชนไม่สามารถท� ำการ เพาะปลูกได้ เพราะความแห้งแล้งจากทรัพยากรน�้ ำที่เคยอุดมสมบูรณ์ต้องกลายสภาพเป็นความขาดแคลนน�้ ำ เนื่องเพราะป่าไม้ที่เป็นแหล่งต้นน�้ ำล� ำธารที่ส� ำคัญถูกบุกรุกท� ำลายโดยเฉพาะอย่างยิ่งจากการเผาป่า ของชาวบ้านเอง ยังคงมีชาวบ้านในชุมชนบ้านสามขาส่วนหนึ่งที่มีความคิดและความเชื่อแบบฝังใจว่า การเผาป่าจะท� ำให้พวกเขาได้ผลผลิตจากป่าในแต่ละปีเพิ่มมากขึ้นไม่ว่าจะเป็นเห็ด หน่อไม้ ผักหวาน หรือสัตว์ป่า จริง ๆ แล้วการเผาป่ามิใช่การท� ำลายเพียงทรัพยากรป่าไม้เท่านั้น แต่ยังเชื่อมโยงไปถึงทรัพยากร น�้ ำที่ถูกกักเก็บไว้ในต้นไม้และในดินลดลง ดินขาดความชุ่มชื้น สุดท้ายผลกระทบที่ตามมาคือชาวบ้าน ไม่สามารถท� ำการเพาะปลูกได้ บทเรียนแห่งความส� ำเร็จในการพัฒนา พิจารณาในมิติของเวลาสามารถกล่าวโดยรวมได้ว่า ช่วงที่ชุมชนบ้านสามขาประสบกับวิกฤติปัญหา ทุกด้านคือช่วงระหว่าง พ.ศ. ๒๕๓๕ ถึง พ.ศ. ๒๕๔๕ ทางด้านกายภาพและสิ่งแวดล้อมบ้านสามขาประสบ กับปัญหาไฟป่า การขาดแคลนน�้ ำ และภัยแล้งอย่างรุนแรง ในทางสังคมการแนะน� ำเอาสิ่งที่เป็นสาธารณูปโภค และสาธารณูปการเข้าไปยังหมู่บ้านไม่ว่าจะเป็นถนน ระบบไฟฟ้า และระบบการสื่อสารและโทรคมนาคม ท� ำให้พฤติกรรมการบริโภคของประชาชนเปลี่ยนแปลงไป ข้อจ� ำกัดทางกายภาพและสิ่งแวดล้อมท� ำให้ ชาวบ้านไม่สามารถท� ำไร่ ท� ำนา และหาของป่าได้เหมือนเคย น� ำไปสู่การขาดแคลนอาหารและขาดรายได้ การพัฒนาด้วยการสร้างสิ่งอ� ำนวยความสะดวกรูปแบบต่าง ๆ ได้กระตุ้นให้ชาวบ้านเกิดความอยากได้ อยากมีซึ่งผลิตภัณฑ์และเครื่องใช้ที่ทันสมัย เมื่อเทียบเคียงกับรายได้ที่มีค่อนข้างต�่ ำ ท� ำให้ชาวบ้านต้อง กู้หนี้ยืมสิน นี้คือสาเหตุของปัญหาด้านเศรษฐสังคมที่แสนปวดร้าวของชุมชนบ้านสามขา ความพยายามในการแก้ไขวิกฤตการณ์ต่าง ๆ ดังกล่าวได้เกิดขึ้นควบคู่ไปกับการเกิดปัญหา โดยการน� ำของผู้ปกครองหมู่บ้านซึ่งจบการศึกษาเพียงแค่ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๔ พร้อมผู้ช่วยและ คณะกรรมการหมู่บ้าน สิ่งที่ถือว่าเป็นจุดเด่นและสมควรแก่การน� ำมาถอดเป็นบทเรียนส� ำหรับการพัฒนา ท้องถิ่นคือ การแก้ปัญหาด้วยหลักคิดง่าย ๆ ๓ ประการ คือ หลักคิดประการแรกคือ ปัญหาของท้องถิ่น ต้องให้คนในท้องถิ่นเป็นผู้แก้ ประการที่สอง ต้องเปิดโอกาสให้สมาชิกในชุมชนมีส่วนร่วมเพราะนี้คือ สิ่งส� ำคัญที่จะน� ำไปสู่ความส� ำเร็จ และสุดท้าย เพื่อไม่ให้ปัญหาลุกลามหรือขยายวงกว้าง การแก้ปัญหา ต้องแก้ที่ต้นเหตุโดยยึดหลักอริยสัจสี่ วันนี้ชาวบ้านในชุมชนบ้านสามขามีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดี มีความ สงบและร่มเย็น มีการช่วยเหลือเกื้อกูลกันในทางสังคม ปัญหาหนี้สินและสิ่งเสพติดไม่มีหลงเหลือใน