วารสารปี-40-ฉบับที่-3-resize

วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๐ ฉบับที่ ๓ ก.ค.-ก.ย. ๒๕๕๘ พลวัตครัวเรือน การขยายตัวของเศรษฐกิจทุนนิยม และการเปลี่ยนแปลงเกษตรกรรมในชนบทไทย รองศาสตราจารย์ ดร.ชาย โพธิสิตา ภาคีสมาชิก ส� ำนักธรรมศาสตร์และการเมือง ราชบัณฑิตยสภา บทคัดย่อ การวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงเกษตรกรรมซึ่งเป็นฐานทางเศรษฐกิจที่ส� ำคัญของประชากร ส่วนใหญ่ของไทย เป็นทางหนึ่งที่จะท� ำให้เข้าใจการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรมในชนบท บทความนี้เป็นส่วนหนึ่งของความพยายามท� ำความเข้าใจการเปลี่ยนแปลงสังคมเกษตรกรรมในชนบท ไทยในช่วงเวลาประมาณ ๕๐ ปีที่ผ่านมา โดยใช้ข้อมูลทุติยภูมิ ผู้เขียนชี้ให้เห็นว่า พลวัตครัวเรือนและ การขยายตัวของระบบเศรษฐกิจทุนนิยมเข้าสู่ภาคชนบท เป็นปัจจัยส� ำคัญที่เอื้อให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ดังกล่าว ผลการศึกษาพบว่าพลวัตครัวเรือนและการขยายตัวของระบบเศรษฐกิจทุนนิยมเข้าสู่ ภาคชนบท ท� ำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นในมิติที่ส� ำคัญต่อไปนี้ : (๑) รูปแบบการผลิตเปลี่ยนจาก การผลิตเพื่อบริโภคในครัวเรือนไปสู่การผลิตเพื่อขายมากขึ้น (๒) วิธีการผลิตเปลี่ยนจากการใช้แรงงาน คนเป็นการใช้เครื่องจักรและเทคโนโลยีสมัยใหม่ที่เกษตรกรต้องลงทุนมากขึ้น (๓) เกิดธุรกิจการเกษตร ทั้งขนาดเล็กและขนาดใหญ่ที่มุ่งท� ำการผลิตเพื่อการค้า และ (๔) โครงสร้างการถือครองที่ดินเปลี่ยนไป ท� ำให้เกิดการกระจุกตัวของการถือครองที่ดินมากขึ้น กระบวนการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นและด� ำเนินไปอยู่ในปัจจุบันไม่เพียงแต่เปลี่ยนโฉมหน้า เกษตรกรรมไทยเท่านั้น แต่ยังจะเปลี่ยนวิถีชีวิตทางสังคมและวัฒนธรรมในชนบทด้วย ดังนั้น จึงควร มีนโยบายและมาตรการรองรับการเปลี่ยนแปลงเหล่านั้น ด้วยการปฏิรูปโครงสร้างการถือครองดินและ ปฏิรูปการเกษตรโดยยึดหลักความเป็นธรรมทางสังคมเป็นที่ตั้ง ค� ำส� ำคัญ : พลวัตครัวเรือน, เศรษฐกิจทุนนิยม, การเปลี่ยนแปลงเกษตรกรรม, ชนบทไทย ๑. ความน� ำ ชนบทศึกษา (rural studies) เป็นประเด็นที่นักสังคมศาสตร์ให้ความสนใจมานาน โดยเฉพาะ นักสังคมวิทยาและนักมานุษยวิทยา อาจกล่าวได้ว่าชนบทศึกษาเป็นทั้งสาขาวิชาในตัวของมันเอง