วารสารปี-40-ฉบับที่-4-resize

ฝรั่งเหตุจูงใจสุนทรภู่แต่งนิทานพระอภัยมณีค� ำกลอน 192 The Journal of the Royal Society of Thailand Volume 40 Number 4 Oct-Dec 2015 “แม้นเรียนได้ไว้เป็นครูคู่ท� ำเนียบ จะคิดเทียบท� ำอย่างไรก็ได้สิ้น ไม่เหนื่อยใจไพร่ฟ้าข้าแผ่นดิน ใช้แต่ลิ้นก็พอเห็นจะเป็นการ” “วิสัยพี่นี้ช� ำนาญแต่การปาก มิให้ยากพลไพร่ใช้หนังสือ” “พระเชษฐาว่าเราตีด้วยฝีปาก ไม่เหนื่อยยากโยธาหามิได้” “แม้เสร็จศึกนึกหมายข้างภายใน แล้วจะได้ผ่อนผันตามสัญญา อันศึกนอกออกตีด้วยฝีปาก เห็นไม่ยากใจนักไม่หนักหนา” สุนทรภู่ใช้หนังสือเป็นสื่อถึงคนไทยชวนกันต่อสู้ฝรั่งเรื่อยมา จนลงเอยกันด้วยดีในตอนที่ ๖๑ ก่อนจบ นิทานตอนที่ ๖๔ ให้สังเกตว่า เรื่องราวของฝรั่งโดยสุนทรภู่มีอยู่เฉพาะในนิทาน ไม่มีแม้แต่ครั้งเดียวในงาน เป็นเพลงยาวหรือนิราศ นอกจากที่พาดพิงเพียงสั้น ๆ ไว้ใน “นิราศอิเหนา” และ “ร� ำพันพิลาป” จึงถือได้ว่า ฝรั่งเป็นจุดหมาย และเหตุส� ำคัญอย่างหนึ่งในการคิดแต่งนิทานพระอภัยมณี โดยเฉพาะมาตั้งแต่ต้นเรื่อง เป็น “โจรสุหรั่ง” ดังกล่าวมาแล้ว และ “ปีโป” ที่เกิดขึ้นครั้งแรกในนิทาน ตอนที่ ๓๑ ขณะเดินทางไปเพชรบุรี ในเดือนมกราคม ปีเถาะ พ.ศ. ๒๓๗๔ และผ่านวัดซางตาครูซ (ทศพร วงศ์รัตน์, ๒๕๕๒) ตามที่สุนทรภู่ได้รู้มา จึงอาจมีที่มาจาก “โปป” หรือ “สันตปาปา” ที่เป็นเจ้าศูนย์ส� ำนักวาติกัน ของคนเหล่านี้ที่กรุงโรม อิตาลี หรือ จากค� ำว่า “โปรเตสแตนต์” แม้กระทั่งต่อมาจากชื่อ ปาลเลอกัวซ์ ดังกล่าว หรือทั้งหมดประกอบกัน โดย ตั้งแต่ ในตอนที่ ๓๑, ๔๔, ๕๒, ๕๓ หน้า ๕๕๕, ๘๖๗, ๑๐๕๒, ๑๐๘๒ มีกล่าวถึงคนพวกนี้ ตามล� ำดับอยู่ว่า “ปีโปเฒ่าเข้าใจมิใช่ชั่ว ท� ำถ่อมตัวตอบความตามประสงค์” “ฝ่ายปีโปบาลีมีหนังสือ ให้หญิงถือมาถึงวังอยู่ข้างหน้า” “กุมาราวายุพัฒน์หัสกัน ทั้งสองนั้นอยู่ที่พระปีโป” “ได้ลัทธิบาลีปีโปฝึก รู้กลศึกสารพัดหัดทหาร” รูปที่ ๑๓ ภาพจิตกรรมเป็นเรื่องของคน ๑๒ ภาษา บนฝาผนังในด้านทางขวาพระประธาน ในพระอุโบสถ วัดเกาะ (แก้ว) สุทธาราม ต� ำบลท่าราบ ในตัวจังหวัดเพชรบุรี ที่มีประวัติมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา สังเกตได้จากฐานพระอุโบสถที่มีลักษณะแอ่นคล้ายท้องเรือ น่าจะมีส่วนอย่างมากส� ำหรับสุนทรภู่ ที่ได้รู้เห็นเพราะเข้าออกเมืองเพชรบุรีอยู่เสมอ ในความคิดเริ่มแต่งนิทานพระอภัยมณี เป็นเรื่องฝรั่ง ที่เข้ามาในเมืองไทยสมัยของตน โดยเริ่มด้วยฉากดังกล่าวส� ำหรับเกาะแก้วพิสดารที่เพชรบุรี ว่า “ฝ่ายโยคีที่อยู่บนภูเขา กับคนเหล่าเหลือตายหลายภาษา ทั้งจีนจามพรหมณ์แขกไทยชวา วิลันดาฝรั่งพรั่งพร้อมกัน เป็นร้อยคนปรนนิบัติอยู่เช้าค�่ ำ บ้างต้มน�้ ำเก็บลูกไม้มาให้ฉัน เป็นเหล่าล้อมพร้อมหน้าเวลานั้น บ้างนวดฟั้นปรนนิบัตินั่งพัดวี พอบ่ายเบี่ยงเสียงคลื่นดังครึ้นคึก อึกทึกมาข้างหน้าคิรีศรี” (จาก “พระอภัยมณีค� ำกลอน” ตอนที่ ๙ หน้า ๑๕๑)