วารสารปี-40-ฉบับที่-4-resize

ทศพร วงศ์รัตน์ 185 วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๐ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๘ พระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อวันที่ ๑๖ ธันวาคม ถวายอักษรสาส์น พร้อมกับน้อมเกล้าถวายเครื่องบรรณาการ ตอนแรกนั้นไม่ทรงโปรดที่จะให้รับหนังสือสัญญา จะเพียงโปรดให้เป็นเฉพาะทางไมตรี เหมือนอย่างเมืองญวน แต่เมื่อเสนาบดีทั้งหลายกราบทูลวิงวอนว่า อังกฤษขอท� ำสัญญาถึง ๒ ครั้งแล้วหากปฏิเสธก็เห็นจะไม่ได้เป็น ไมตรีกัน เนื่องจากเขตแดนก็ใกล้กันทั้งทางทะเลและทางบก จะระวังยาก จึงทรงพระราชด� ำริเห็นด้วย ยอมให้ท� ำหนังสือสัญญา และโปรดให้เข้าเฝ้า ครั้งนั้น กัปตันหันตรี บารนี จัดของทูลถวาย และของก� ำนัล ไปถวายเป็นอันมาก เหมือนพยายามตีสนิทเอาใจฝ่ายไทยอย่างสูงสุด เค้าเรื่องข้างต้นนี้ ดูเหมือนสุนทรภู่จะจ� ำและน� ำมาคิดแต่งย้อนเรื่องต่อมาในราวปีมะเส็ง พ.ศ. ๒๓๗๖ ไว้เป็นนิทานตอนที่ ๓๖ หน้า ๖๗๓, ๖๗๗ ว่า “อันพวกเราชาวฝรั่งเมืองลังกา จะไปค้าขายบ้างทางไมตรี แม้มิฟังหนังสือไม่ถือญาติ จะหมายมาดรบพุ่งเอากรุงศรี ขอเชิญพระอนุชาเข้าราวี ผู้ใดดีก็จะได้ดังใจจง” “ฝรั่งว่ามาทางต่างประเทศ จะเข้าเขตราชวังยังไม่ได้ จะบอกกล่าวท้าวนางทูลข้างใน ต่อโปรดให้เข้าเฝ้าจึงเข้ามา” “สนธิสัญญาไมตรีและการค้า” ที่ท� ำเมื่อวันที่ ๒๐ มิถุนายน ปีจอ พ.ศ. ๒๓๖๙ เป็นทางไมตรีต่อกัน มี ๑๔ ข้อ และการค้าขาย ๖ ข้อ รวม ๒๐ ข้อ จัดเป็นสัญญาฉบับแรกระหว่างไทย กับฝรั่งชาวยุโรป เมื่อท� ำสัญญาเสร็จ กัปตันหันตรี บารนี ยังขอครอบครัวพม่า ครอบครัวรามัญ ครอบครัวทวาย ที่ถูกกวาดต้อน มาครั้งอังกฤษรบพม่า ก็โปรดพระราชทานให้เป็นคนสามโนครัว ๕๘๕ คน ประวัติในเรื่องนี้สุนทรภู่จดจ� ำ จนต่อมาได้น� ำไปแต่งไว้ในนิทานพระอภัยมณี ตอนที่ ๕๗ หน้า ๑๑๖ ว่า “คนสามพันบรรดาพวกข้าไท ส่งคืนไปพาราด้วยปรานีฯ” นี่ก็เป็นหลักฐานอีกอย่างหนึ่งที่แสดงว่า สุนทรภู่ติดตามการเมืองไทยของ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และด้วยความใกล้ชิดกับพระองค์มาโดยตลอด สงครามระหว่างอังกฤษกับพม่าครั้งแรกสิ้นสุดลงด้วยชัยชนะของอังกฤษ ใน พ.ศ. ๒๓๖๘ พม่าได้ตกลงยอมแพ้ด้วยสัตยาบันสนธิสัญญายันกาโบ เมื่อวันที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ ปีจอ พ.ศ. ๒๓๖๙ โดยพม่า ต้องยอมเสียเมืองยะไข่ ตะนาวศรี อัสสัม และมณีปุระให้อังกฤษ พร้อมค่าปรับเป็นเงิน ๑ ล้านปอนด์ คณะทูตของกัปตันหันตรี บารนี เข้าเฝ้าถวายบังคมลา เมื่อวันจันทร์ที่ ๑๗ กรกฎาคม ปีจอ พ.ศ. ๒๓๖๙ และเดินทางออกจากไทยไปในวันต่อมา รวมเวลาที่อยู่เมืองไทย ๗ เดือนกว่า โดยยังข่มขู่ว่า จะกลับมาเปลี่ยนหนังสือสัญญากับเจ้าพระยานครฯ ที่เมืองตรังในปลายปีจอ จนถึงเดือนกุมภาพันธ์มีเรือรบอังกฤษ มาประชิดทางใต้ของไทยหลังจากอังกฤษชนะพม่า รวมถึง ๖๐ ล� ำ เจ้าพระยานครฯ จึงได้เกณฑ์กองทัพเข้ามา ช่วยระวังกรุงเทพฯ ตามท้องตรา ด้วยไม่แน่ใจอังกฤษ เพราะยังได้สืบไปเฉพาะที่เกาะหมาก ได้ความว่าที่นั่น