วารสารปี-40-ฉบับที่-4-resize

ฝรั่งเหตุจูงใจสุนทรภู่แต่งนิทานพระอภัยมณีค� ำกลอน 164 The Journal of the Royal Society of Thailand Volume 40 Number 4 Oct-Dec 2015 “พวกจีนแล่นแผนที่ตะวันออก ออกเส้นนอกแหลมเรียวเลี้ยวเฉลียง ไปกึงตั๋งกังจิ๋วจุนติ๋วเซียง เข้าลัดเลี่ยงอ้ายมุ้ยแล่นฉุยมา ข้างพวกแขกแยกเยื้องเข้าเมืองเทศ อรุ่มเขตคุ้งสุหรัดปัตหนา ไปปะหังปังกะเราะเกาะชวา มะละกากะเลหวังตรังกะนู วิลันดามาแหลมโล้บ้านข้าม เข้าคุ้งฉลามแหลมเงาะเกาะราหู อัดแจจามข้ามหน้ามลายู พวกญวนอยู่เวียดนามก็ข้ามไป” ตั้งแต่ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เมืองปากลัด หรือพระประแดง ที่สร้างขึ้นไว้ป้องกันข้าศึกทางทะเล แต่ยังไม่แล้วเสร็จ จากบริเวณตั้งแต่ครั้งที่เคยเป็นชุมชนชาวฮอลันดา เรียก นิวอัมสเตอร์ดัม (New Amsterdam) ครั้งนั้น เกาะสีชังก็ได้ชื่อว่า ดัตช์ไอแลนด์ (Dutch islands) ถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ในปีจอ พ.ศ. ๒๓๕๗ ก็โปรดให้กรมพระราชวังบวรฯ มหาเสนานุรักษ์ พระอนุชาธิราชเป็นแม่กองสร้างขึ้น สมัยนั้นเรียกเป็น “เมืองใหม่” พร้อมให้สร้างป้อมจาก ที่มีอยู่เดิม ในครั้งรัชกาลที่ ๑ คือ ป้อมวิทยาคม ขึ้นอีก ๓ ป้อม ทางทิศตะวันออก ได้แก่ ป้อมปู่เจ้าสมิงพราย ป้อมปีศาจสิง และป้อมราหูจร และทางตะวันตกอีก ๕ ป้อม ได้แก่ ป้อมแผลงไฟฟ้า ป้อมมหาสังหาร ป้อมศัตรูพินาศ ป้อมจักรกรด ป้อมพระจันทร์พระอาทิตย์ โดยมีก� ำแพงปีกกาถึงกัน และยังมีการท� ำลูกทุ่น สายโซ่ส� ำหรับขึงกั้นแม่น�้ ำ แล้วพระราชทานชื่อ “เมืองใหม่” นี้ว่า เมืองนครเขื่อนขันธ์ เมื่อสร้างเสร็จในปีกุน พ.ศ. ๒๓๕๘ ได้โปรดตั้งสมิงทอมา บุตรพระยาเจ่ง หรือมอญเก่า เป็นพระยานครเขื่อนขันธ์พร้อมครอบครัว มอญอพยพเป็นชายฉกรรจ์ ๓๐๐ คน พวกพระยาเจ่ง (ต้นตระกูลคชเสนี) ที่เข้ามาขออยู่ในเมืองไทย ที่ตลาดขวัญ นนทบุรี และสามโคก ปทุมธานี ตั้งแต่ครั้งกรุงธนบุรีในปีมะเมีย พ.ศ. ๒๓๑๗ แยกกัน ไปอยู่ที่ใหม่แห่งนี้ (ด� ำรงราชานุภาพ, ๒๕๔๖) รูปที่ ๕ ภาพวาดกรุงศรีอยุธยา (บนขวา) และบริเวณปากแม่น�้ ำเจ้าพระยา พระประแดง (ล่าง) ใน พ.ศ. ๒๑๘๑ พิมพ์ใน พ.ศ. ๒๒๗๐ โดยชาวฮอลันดาที่เข้ามาถึงกรุงสยามในสมัยพระเจ้าปราสาททอง ท� ำให้เข้าใจว่า ภาพมุมล่างคือนิวอัมสเตอร์ดัม ที่ตั้งสถานีการค้า และต่อมาเมื่อสร้างเป็นนครเขื่อนขันธ์ โปรดให้สมิงทอมา บุตรพระยาเจ่ง เป็นเจ้าเมือง สุนทรภู่จึงเอามาสร้างเรื่องไว้ในนิทานพระอภัยมณี เช่น “จะกล่าวฝ่ายนายด่านบ้านปากอ่าว แต่ครั้งคราวพราหมณ์มาอยู่อาศัย ครั้นศรีสุวรรณนั้นผ่านพระเวียงชัย จึงตั้งให้ตาเฒ่าเป็นเจ้าพระยา ได้สิทธิ์ขาดราชการด่านสมุทร เป็นสุขสุดสมคะเนอยู่เคหา มีเมียสาวราวยี่สิบล้วนโสภา ที่หมดหน้านั้นให้หัดมโหรี คืนวันนั้นบันดาลให้ร่านร้อน หิวหาวนอนนั่งเหงาบนเก้าอี้ ร้องเรียกเหล่าเมียน้อยดอกสร้อยดี ให้ดีดสีขับเพลงวังเวงใจ” (จาก “พระอภัยมณีค� ำกลอน” ตอนที่ ๑๖ หน้า ๒๓๐-๒๓๑)