วารสารปี-40-ฉบับที่-4-resize

ทศพร วงศ์รัตน์ 161 วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๐ ฉบับที่ ๔ ต.ค.-ธ.ค. ๒๕๕๘ หรือเวลาระหว่างนิทานกับงานอื่นได้เช่นนี้ จึงท� ำให้ผู้สนใจสามารถค้นหาได้เรื่อง หรือได้เวลาส� ำหรับการแต่ง อีกงานหนึ่งมาช่วยตัดสินหรือตอบค� ำถามที่ต้องการได้ แม้เรื่องการแต่งอะไรก่อนอะไรหลัง มิฉะนั้น ก็จะเป็น เหตุการณ์ซึ่งผู้สนใจจะสามารถสืบหาเรื่องราวและเวลาได้ตรงกันกับในประวัติศาสตร์ไทย เช่น เหตุการณ์วิบัติ เป็นอัคคีภัย โรคระบาด หรือปรากฏการณ์ธรรมชาติ เช่น น�้ ำท่วม แผ่นดินไหว การปรากฏของดาวหาง วิธีการแต่งเรื่องของสุนทรภู่ ไม่ว่าจะเป็นเรื่องใด จึงมีส่วนเป็นอย่างมากที่ช่วยให้เราสามารถสืบหา และโยงเรื่องราวต่าง ๆ ระหว่างชิ้นผลงาน โดยเฉพาะที่เกี่ยวกับประวัติของตัวสุนทรภู่เอง หรือบ้านเมืองไทย ออกมาเป็นภาพ หรือเค้าของเหตุการณ์ และสังคมไทยสมัยนั้นได้อย่างน่าสนใจ อีกทั้งชัดเจนขึ้น ผลงาน เป็นนิราศหลายเรื่องที่เคยมีปัญหากันว่า ไม่ใช่งานของสุนทรภู่ หรือยังไม่รู้ปีการแต่งที่แน่นอน ก็สามารถ พิสูจน์หรือเทียบเคียงเพื่อยืนยันเสริมได้ ด้วยหลักฐานจากในนิทานพระอภัยมณี ด้วยวิธีสืบหาโดยผู้เขียน และผลของการสืบหา ได้พบข้อเท็จจริงมากมายที่สุนทรภู่บันทึกไว้ในภาษา ค� ำกลอน ท� ำให้เรื่องราวหลายอย่าง เป็นต้นว่างานฉลอง พิธีกรรมที่พาดพิงถึง หรือยังกล่าวถึงไว้โดยสุนทรภู่ และเคยเข้าใจกันมา ต้องเข้าใจกันใหม่ เช่นเดียวกับความคิดว่า นิทานเรื่องนี้แต่งขึ้นจากจินตนาการ (ก่อนและขณะเริ่มความคิดให้มีฝรั่งใน “พระอภัยมณีค� ำกลอน” ) มีความเป็นไปได้อย่างมาก ที่สุนทรภู่มาคิดแต่งนิทานพระอภัยมณีเป็นค� ำกลอน เพราะนอกจาก ต้องการแสดงความรู้ความสามารถ และถ่ายทอดผลของความชื่นชอบในงานด้านนี้ของตัวเอง อีกทั้งก็ยังเป็น การสร้างเกียรติศักดิ์เกียรติภูมิ ของการเป็นกวีที่ทรงปรึกษา ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ให้ปรากฏ ดังที่ผ่านมาก็เคยแต่งทั้งเพลงยาว แล้วยังได้หมกมุ่นอยู่กับผู้คน โดยเฉพาะได้ใกล้ชิดกับผู้หญิง แล้วมีผลพลอยได้เป็นการเอาเรื่องมาแต่งค� ำกลอน ดังมีกล่าวอยู่ใน “นิราศวัดเจ้าฟ้า” ว่า “ได้ร�่ ำไรเรื่องหญิง จึงพริ้งเพราะ” ในส่วนกับเจ้านาย ตัวเองก็มีให้ได้ใกล้ชิดมากขึ้นตามล� ำดับ แล้วยังได้เรื่องมาเขียน มิน่าจะใช่ว่า “เจ้านาย และผู้มีบรรดาศักดิ์ ก็ไม่มีพระองค์ใด และท่านใดผู้กล้าชุบเลี้ยงเกื้อหนุนอย่างเปิดเผย เกรงจะเป็น ที่ฝ่าฝืนพระราชนิยม ในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว” อย่างที่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา ด� ำรงราชานุภาพ ทรงกล่าวไว้ในพระนิพนธ์ “ประวัติสุนทรภู่” แต่ความจริงแล้ว ทั้งงานและตัวสุนทรภู่ กลับเป็นที่ชื่นชอบในหมู่เจ้านาย อีกทั้งโดยคนทั่วไปก็เช่นกัน การได้รับพระอุปถัมภ์ต่างกรรมต่างวาระ จึงมีอยู่อย่างต่อเนื่องตลอดชีวิตของสุนทรภู่ ผู้เขียนจึงอยากจะกล่าวว่า ความทุกข์ยากล� ำบากที่เกินกว่าเหตุ โดยค� ำโอดครวญของสุนทรภู่เอง มีอยู่เฉพาะในตัวหนังสือเท่านั้น ยกเว้นค� ำบ่นถึงศัตรูคือผู้นินทาว่าร้าย หลังจากประสบความส� ำเร็จในการแต่ง “โคบุตร” ถวายกรมพระราชวังบวรสถานภิมุข เจ้าฟ้า กรมหลวงอนุรักษเทเวศร์ หรือกรมพระราชวังหลัง เพราะได้รับพระอุปถัมภ์มาตั้งแต่ครั้งบิดาและมารดา