วารสารปี-40-ฉบับที่-4-resize

ฝรั่งเหตุจูงใจสุนทรภู่แต่งนิทานพระอภัยมณีค� ำกลอน 160 The Journal of the Royal Society of Thailand Volume 40 Number 4 Oct-Dec 2015 “ได้รู้เรื่องเมืองปทุมค่อยชุ่มชื่น ดูภูมิพื้นวัดบ้านขนานหน้า” “ไม่รู้จักชื่อบ้านร� ำคาญจิต นั่งพินิจแนวทางมากลางหน” “เห็นสิ่งไรใจหวนให้ครวญคร�่ ำ ทุกย่านน�้ ำแนวหนองคลองละหาน ใครจะเป็นเช่นพี่ไม่มีปาน เหลือประมาณที่รักภัคินี” ด้วยวิธีการแต่งนิทานพระอภัยมณี ซึ่งยังใช้เรื่องราวในรั้วในวังของบุคคลจริง และเหตุการณ์จริง หรือสถานที่มีอยู่จริง ที่ส่วนใหญ่สามารถสืบหาได้ เพราะมีบันทึกที่สอดคล้องกันอยู่ในพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ หรือประวัติศาสตร์ไทยที่ตรงกับบทบาท และเวลาของการแต่งส� ำหรับตัวละครในนิทาน ส่วนฉากสถานที่ก็เป็น วัง วัด เส้นทาง ที่สืบค้นได้ด้วยเช่นกัน แต่ที่น่าสนใจอีกก็คือ เนื้อหาหลายตอนที่สุนทรภู่กล่าวถึงยังน่าจะเป็น เรื่องที่เป็นไปได้ เช่น ยักยิ้มหรือลักยิ้มของพระองค์เจ้าหญิงวิลาส หรือต่อมาคือ กรมหมื่นอัปสรสุดาเทพ ในร่างแรกของ นางสร้อยสุดา จากเรื่อง “สิงหไกรภพ” หรือ นางสุวรรณมาลี เมื่อเป็นธิดาของท้าวสิลราช ในภาพของพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งผู้เขียนยังไม่สามารถสืบค้นหาบุคลิกนี้ จากประวัติของ พระองค์ในที่ใดได้ สุนทรภู่แต่งเรื่องนี้ไว้ในนิทาน ตอนที่ ๑๒ หน้า ๑๗๗ เป็นค� ำกลอน ว่า “พระโอษฐ์เอี่ยมเทียมสีลิ้นจี่จิ้ม เป็นลักยิ้มแย้มหมายทั้งซ้ายขวา ขนงเนตรเกศกรกัลยา ดังเลขาผุดผ่องละอองนวล” ยังมีเรื่องบุคลิกเป็นไฝที่สุนทรภู่กล่าวไว้ในนิทาน ตอนที่ ๔๑ หน้า ๘๐๗ ซึ่งเป็นการแต่ง ในราวปีระกา พ.ศ. ๒๓๘๐ และต่อมาใน “นิราศพระประธม” งานในปีขาล พ.ศ. ๒๓๘๕ ตามล� ำดับ โดยที่ผู้เขียนก็ยังไม่สามารถตัดสินว่า การแต่งโดยมีเจตนาแอบแฝง แต่ละครั้งนี้จะหมายถึงเจ้าฟ้ากุณฑล ทิพยวดีได้หรือไม่ หรือจะเป็นเจ้าหญิงดาราวดี พระอัครชายาในสมเด็จพระราชวังบวรสถานมงคล มหา ศักดิพลเสพหรือกรมพระราชวังหน้า ในฉากของเจ้าเมืองการะเวก คือเป็นค� ำกลอน ว่า “แล้วเพ่งพิศธิดาเจ้าการะเวก เป็นองค์เอกเอี่ยมอ่องดูผ่องใส นรลักษณ์อัคเรศเกศกรุงไกร แต่เป็นไฝแฝงโอษฐ์จะโกรธร้าย” “จวนจะหลับกลับฝันว่าขวัญอ่อน แนบฉะอ้อนอุ่นจิตพิสมัย พี่เคยเห็นเช่นเคยเชยฉันใด จนชั้นไฝที่ริมปากไม่อยากเฟือน” เฉพาะเรื่องส่วนตัวของสุนทรภู่เองและคนข้างเคียง ก็ยังมีกล่าวซ�้ ำบ้างไม่ซ�้ ำบ้าง ระหว่างนิทาน กับในงานนิราศหรืออื่น ๆ เหล่านี้มีเป็นไปตามล� ำดับ และพอจะสืบหาเวลาจริงจากประวัติได้ เพราะเป็นวิสัย การแต่งของสุนทรภู่ ที่ยังพยายามใช้ข้อมูลด้านของเวลามาประกอบในค� ำกลอนไว้ด้วยเสมอ การโยงเรื่อง