วารสารปี-40-ฉบับที่-4-resize

ฝรั่งเหตุจูงใจสุนทรภู่แต่งนิทานพระอภัยมณีค� ำกลอน 158 The Journal of the Royal Society of Thailand Volume 40 Number 4 Oct-Dec 2015 ที่เป็นจุดประสงค์หลักของงานค้นคว้าเรื่องนี้จนพบก็คือ ในนิทานพระอภัยมณียังมีทั้งเรื่องราวที่ไทย ต้องสู้รบกับเพื่อนบ้านทั้งพม่า ลาว เขมร ญวน มลายู มีเรื่องของมิชชันนารี นักบวชต่างศาสนาและทูต คนต่างชาติ จากโพ้นทะเล ที่ทยอยเข้ามาเมืองไทยในสมัยนั้น ด้วยเรือส� ำเภาหรือก� ำปั่นขนาดใหญ่ จนถึงเรือไฟหรือเรือกลไฟ พร้อมสิ่งของเครื่องใช้อาวุธปืนที่บ้านเมืองไทยสมัยนั้นต้องการ และวิทยาการใหม่ๆ ด้วยความมุ่งหมายต่าง ๆ ที่ส� ำคัญคือเพื่อการค้าขาย และการที่คนไทยในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ในฉากของเมืองผลึก ไม่ไว้ใจฝรั่ง สุนทรภู่จึงคิดเห็นเป็นเหตุส� ำคัญที่จะต้องได้รู้ ได้เข้าใจ ว่ามีอะไรเกิดขึ้นเป็นเหตุการณ์ในแต่ละวัน และเอามาแต่งนิทานได้ไม่รู้จบ โดยเฉพาะกับอังกฤษ ในฉากของเมืองโพ้นทะเล ที่สุนทรภู่จินตนาการถึง คือลังกา รวมทั้งชมพูทวีป หรืออินเดียที่อังกฤษปกครองอยู่ จึงน่าจะเป็นเหตุผลหนึ่งในนิทานพระอภัยมณี ที่สุนทรภู่เรียกคนพวกนี้ และเพื่อนบ้านไทยโดยรวมทั้งหมด หรือที่เป็นศัตรูของไทย ในฉากสนามรบซึ่งมีหลายครั้ง ว่าฝรั่งลังกาหรือแขก เริ่มตั้งแต่เมื่อไทยส่งกองอาทมาตไปช่วยอังกฤษรบพม่า ในเดือนพฤษภาคม ปีวอก พ.ศ. ๒๓๖๗ และปัญหาต่อมากับฝรั่ง สุนทรภู่ก็แต่งเรื่องเหล่านี้ไว้ในนิทาน เช่น ตอนที่ ๖, ๒๒, ๓๘, ๔๑ หน้า ๘๔, ๓๓๖, ๕๑๖, ๗๓๓, ๗๙๐ ว่า “เห็นฝรั่งอังกฤษมาติดพัน จึงบุกบั่นฟันฝ่ามาหาเรา จะอาสาฆ่าแขกให้แตกยับ ถ้าเสร็จสรรพแล้วจะได้แทนคุณเขา” “เดี๋ยวนี้เล่าชาวลังกาเป็นข้าศึก ช่างไม่ตรึกตรองหาที่อาศัย” “แต่ศึกเสือเหลือก� ำลังฝรั่งแขก ก็ตื่นแตกต่างต้านทานไม่ไหว” “อย่าคบค้าฝรั่งจะพลั้งพลาด ตัดให้ขาดความรักหักประหาร” “อันฝรั่งลังกาเป็นข้าศึก ไม่เคยนึกว่าพระองค์จะหลงใหล” ตัวละครตัวหนึ่ง ๆ ของสุนทรภู่ล้วนมีเค้าเป็นเรื่องราวของบุคคลจริง แต่ก็อาจให้เล่นผสมด้วย เรื่องราวของบุคคลอื่น ซึ่งก็เป็นบุคคลจริงอีกเช่นกัน โดยบริบทอีกทั้งเวลาของเหตุการณ์ ก็พอจะพิจารณา ได้ว่าหมายถึงใครในสมัยนั้น เช่น เมื่อเริ่มนิทานก็ได้สร้างภาพของเจ้าฟ้ามงกุฎ และเจ้าฟ้าจุฑามณีในร่างของ พระอภัยมณีและศรีสุวรรณ แล้วเพียงถึงในตอนที่ ๒ เมื่อปรับเปลี่ยนเป็นตัวสุนทรภู่เอง เพราะคงจะวางแผน ไว้ตั้งแต่ชื่อท้าวสุทัศน์และนางปทุมเกสรแห่งกรุงรัตนา ในเค้าของชื่อบิดา คือ นายแสง และมารดา คือ นางบัว สุนทรภู่ก็ได้แต่งให้แยกเล่นเป็นร่างของพระอภัยมณีกับนางยักษ์ในภาพของนางจัน และนางเงือกในภาพของ นางนิ่ม มีการสร้างตัวละครเป็นโยคี ผู้วิเศษที่พร้อมด้วยคาถา มีเวทมนตร์ หายตัว แปลงตัว เหาะเหิน จาก หม่อมบุนนาก พระชายาของสมเด็จกรมพระราชวังบวรสถานพิมุข เจ้าฟ้ากรมหลวงอนุรักษเทเวศร์ หรือ กรมพระราชวังหลัง ยังมีตัวละครที่อยู่ยงคงกระพัน มีอาถรรพ์ อีกทั้งหมอดู ผู้ท� ำนายฝัน ความฝัน และ ชีเปลือยจากฝรั่งมิชชันนารี ดังค� ำกลอน ตอนที่ ๒๔ หน้า ๓๘๒ ว่า “หนวดถึงเข่าเคราถึงนมผมถึงตีน ฝรั่งจีนแขกไทยก็ใช่ที” ก็มีไว้ให้เป็นฉากของนิทานปรัมปรา ที่ยังเป็นที่ติดใจ และเป็นที่เคยชินของคนทั่วไป