วารสารราชบัณฑิตยสภาปี-43-ฉบับ-1

วารสารราชบัณฑิตยสภา ปีที่ ๔๓ ฉบับที่ ๑ ม.ค.-เม.ย. ๖๑ ๕๐ แบ่งเป็น ๕ กลุ่ม คือ ๑) ชิเตะ (Shite) ผู้แสดงตัวเอกของเรื่อง เป็นผู้แสดงนาเพียง ๑ หรือ ๒ คนที่ สวมหน้ากาก ๒) วากิ (Waki) ผู้แสดงตัวรองซึ่งทาหน้าที่ตอบโต้การเจรจากับผู้แสดงตัวเอก การ ตอบโต้นั้นเป็นไปในเชิงคาถามนาให้ผู้แสดงตัวเอกเปิดเผยตัวตนและเหตุการณ์ในอดีตให้ผู้ชม รับทราบตามบทบาท ๓) สึเระ (Tsure) ผู้ติดตาม มีทั้งผู้ติดตามนักแสดงตัวเอก (Shitetsure) และ ผู้ติดตามนักแสดงตัวรอง (Wakitsure) ๔) เคียวเก็ง (Kyogen) ผู้แสดงเป็นชาวบ้าน แสดงตลก เสียดสีและขยายความตามท้องเรื่องของละครโนะให้ผู้ชมเข้าใจได้ง่ายขึ้น ๕) โคคาตะ (Kokata) ผู้ แสดงรุ่นเยาว์ที่เริ่มเข้ามาสู่เวที อาจได้รับบทบาทเป็นเด็ก หรือผู้แสดงที่มีบทบาทน้อย การจัดรายการแสดงและประเภทของบทละครโนะ โนะมีธรรมเนียมนิยมแบ่งละครออกเป็น ๕ ประเภทตามบุคลิกลักษณะของตัวเอก การ แสดงละครจัดขึ้นโดยเลือกบทละครประเภทละ ๑ เรื่องนามาจัดแสดงเรียงกันตามลาดับ การแสดง แบ่งออกเป็น ๒ องก์หรือ ๓ ตอน คือ โจ-ฮา-คิว (Jo-Ha-Kyu) ปัจจุบันโนะอาจแสดงไม่ครบทั้ง ๕ ประเภท แต่ยังคงรักษาธรรมเนียมการจัดประเภทเอาไว้ โดยมีลาดับประเภทการแสดงของละคร ทั้ง ๕ ประเภทดังนี้ ชุดที่ ๑ คามิโมโนะ (Kami mono) เป็นเรื่องเทพเจ้า ใช้แสดงบูชาเทพเจ้า องก์ที่ ๑ เป็นวิญญาณคนท้องถิ่นออกมาเล่าเรื่องราวเกี่ยวกับสถานที่นั้น ๆ ให้แก่ผู้มาเยือนหรือพระธุดงค์ องก์ที่ ๒ วิญญาณในร่างเทพเจ้าออกมาร่ายราอานวยพร ชุดที่ ๒ ชูระโมโนะ (Shura mono) เป็นเรื่องวิญญาณนักรบจากชูระโด (Shurado) ซึ่งเป็นภูมิหนึ่งในปรโลก วิญญาณเหล่านี้มักเป็นบุคคลในตระกูลเฮเกะ (Heige) หรือตระกูลเก็นจิ (Genji) ซึ่งเป็นศัตรูกัน องก์ที่ ๑ วิญญาณในร่างชาวบ้านออกมาเล่าเรื่องราวการรบในอดีตและ ขอให้พระธุดงค์สวดมนต์ให้พ้นทุกข์ องก์ที่ ๒ เป็นการปรากฏตัวของนักรบออกมาร่ายราที่แสดงถึง ความกล้าหาญและสง่างามของนักรบ แล้วไปเกิดในแดนสุขาวดี ชุดที่ ๓ คัตสึระโมโนะ (Katsura mono) เป็นเรื่องเกี่ยวกับหญิงสาว ซึ่งแยกเป็น ๒ กลุ่ม กลุ่มแรกมีร่างแปลง องก์ที่ ๑ เป็นวิญญาณหญิงสาวในร่างแปลงที่มักเป็นสาวชาวบ้านมาเล่า เรื่องราวของตนให้พระธุดงค์ฟัง องก์ที่ ๒ เป็นการร่ายราในร่างจริงของวิญญาณ เช่น เป็นเจ้า หญิง กลุ่ม ๒ มีเพียงวิญญาณจึงเหลือการแสดงเพียงองก์เดียวและจบด้วยการร่ายรา ชุดที่ ๔ ซัตสึโมโนะ (Zatsu mono) อาจแยกตามบทบาทของชิเตะได้เป็น ๓ กลุ่ม ทั้งสามกลุ่มแบ่งเป็นองก์ที่ ๑ และ ๒ เช่นเดียวกัน ได้แก่ เคียวโจโมโนะ (Kyojo mono) เป็นเรื่องของชายหรือหญิงวิกลจริตเพราะ พลัดพรากจากคนรัก